Bu yazıda Prof. Dr. İrfan Erdoğan'ın
"Popüler Kültürde Gasp ve Popülerin Gayri Meşruluğu"
adlı makalesinin değerlendirmesi yapılmış ve
sosyolojik çözümlemelerle sunulmaya çalışılmıştır.
Makalenin konusu;
popüler kültürün, halk kültürünün pratiklerinden yararlanması ve onu dönüştürmesi, gasp etmesidir.
Yazarın temel amacı ise
popüler kültür konusunu
eleştirel bir şekilde ele alıp değerlendirmektir.
Makale Değerlendirme
1.
Makaleyi tanıtıcı bilgiler
1.1. Makale künyesi
Doğu
Batı Düşünce Dergisi Yıl: 4 Sayı:15 Mayıs, Haziran, Temmuz 2001.
1.2. Kısa özet (abstract)
Popüler kavramının
tanımı “halkın, halka ait” anlamından, günümüzdeki popüler olan “birçok kişi
tarafından sevilen veya tercih edilen” anlamına dönüştürülmüştür. Popüler
kültür, kapitalist
pazar mekanizmasının bir parçası olmuştur. Kavram, “kitle üretim endüstrileri
tarafından üretilen ürünlerin yaygın kullanımı” anlamına gelmiş ve kapitalist
sermaye lehine bir değişim gerçekleşmiştir. Böylece popüler kültür kavramı ilk
anlamındaki yerinden edilerek, pazarda
üretilen ve satılan diğer mallar gibi, ticari bakımdan üretilen ve pazarlanan
kültür yerine taşınmıştır.
Yazara göre; popüler kültür
kavramı üzerindeki mücadelede, kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik
kurulduğu görülmektedir. Kapitalizm birçok alanda olduğu gibi popüler kültür
alanında da gasp işini gerçekleştirerek popüleri ve popüler kültürü kendine mal
etmiş durumdadır. Yazar, popüler
kavramının eskiden halka ait olduğunu belirtirken şimdi ise bozulup, halka ait
olmadığına dikkat çeker. Ona göre eskiden popüleri tanımlayan güç halk iken bugün
ise popüleri tanımlayan güçler belli endüstrilerdir. Popülerin tanımı halkın
elinden alınmıştır ve şimdi tanımı yapan sermaye gücüdür. Örneğin, Amerikan ve
kopyası üretim biçimi.
Egemen popüler kültür kendi biçimlerinin bir çoğunu folk/halk
kültüründen almıştır. Bu alış folk/halk kültür pratiğini folk/halk karakterini
yitirecek şekilde yeniden biçimlendirme ve yerinden etme ile gelen dönüştürme
ve gasp (kendine mal etme) süreçlerinden geçerek yapılır. Yazar, kapitalizmin genellikle folk
kültürünü, halkın ve halktan olanı katlettiğini, işlevsel olduğu için
katletmediğini ise popüler kültür şekline dönüştürerek gasp ettiğini; alınan ve
satılan mal haline soktuğunu iddia etmiştir. Popüler kültür iddia edildiği gibi
özgürlükçü olmadığını açıklanmakta ve popüler kültürün özgürlüğü özel
teşebbüsün mal ve ideoloji satış özgürlüğü olarak belirtilmektedir. Yazarın,
verdiği Red Kit’in direnen Düldül’ü kandırması örneği ise metaforların yerinde
oturtulmuş olması açısından başarılıdır. Ayrıca popüler olmayan hem hiç
bilinmeyenden az bilinene kadar olanı anlatır, hem de çok bilinip de egemen
tanımlamalarca kötü olarak sunulan ve bilinen olarak sunulmuştur.
Popülerlikte ürünün ve endüstrinin karakterine göre, süreklilik kalıcılık
ve değişim vardır. Bunu yazar, moda ve müzik endüstrileri üzerinden açıklar.
Moda ve müzik endüstrileri sürekli yeniden kullanım gerektirir ve böylece aynı
şeyi kullanmanın bıkkınlığı ve eskiliğini vurgulayan olarak sunulan moda ve yeni
müziklerle süreklilik sağlanır. Bu da satış için, bir haftalık, aylık ve
mevsimlik değişmeler gerektirir. Dolayısı ile insanlar, kapitalizmin daha da
yeşerdiği ve yeniden üretildiği bir dünyanın nesnesi haline gelir.
2.
Kapsam ve içeriğe ilişkin bilgiler
2.1. Makale planı
Makale
giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşmaktadır ve konu konu başlıklar altında
toplanmış olup, okuyucunun kaybolmaması sağlanmıştır.
2.2. Makale türü
Bu
makale kavramsal bir araştırma olup, yazar çeşitli araştırmaların sonuçlarının
analizlerine de değinmiştir.
2.3. Ana argüman
Popüler
kavramı eskiden halka aitti ama artık bozuldu ve halka ait değil. Dün popüleri
tanımlayan güç halktı; bugün popüleri tanımlayan güçler belli endüstrilerdir.
Kapitalizm birçok alanda
olduğu gibi popüler kültür alanında da gasp işini gerçekleştirerek popüleri ve
popüler kültürü kendine mal etmiş durumdadır.
2.4. Yan argümanlar
Popülerin
tanımı halkın elinden alınmıştır; tanımı yapan sermaye gücüdür.
Popüler kültür kavramı
üzerindeki mücadelede kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik
kurulmuştur.
2.5. Tanımlanan kavramlar
Kültür, popüler kültür, egemen kültür, gasp.
2.6. Makalenin literatür taramasında yer alan
kuramsal bilgiler
Popüler
kültür ve aitlik tanımlarının, kültürel teorilerin sunulmasında yardımcı
oldukları görülmektedir.
2.7. İkincil kaynaklardan derlenen veriler ve analizler
Walter Benjamin’in deyimi ile kültürün “mekaniksel üretimi” ve modern
kitle iletişimi medyası, yerel halk kültürü alanını da işgal altına aldı ve onun
kendine özgü farklılığını önce tehlikeye soktu, sonra ise dönüşümlere uğrattı.
Halk kültürü pratikleri ve ürünleri ya ortadan kalktı (sinsin, çelik çomak,
aşık atma, sözlü destanlar, sürahi, testi, tas, çanak, el yapımı oyuncak ve
oyunlar) ya ilkellik ve geleneksellikle suçlanarak marjinal duruma düşürüldü
(halk ozanları, türküler, tahta kaşıklar) ya da sermayenin çıkarı yönünde
yeniden biçimlendirildi (düğün, nikah ve futbolun yerinin sermayenin salonuna
ve spor sahasına taşınması, halk ve halay oyunlarının televizyonda
emtialaştırılarak gösteriye dönüştürülmesi) ve kendi özelliğini yitirerek
yabancı teknoloji ve içerikli bir ürün oldu (ham çökelek türküsü, Türk pop
müziği, arabesk, aranjman, bakkalın süper market olması, özgün müzik).
Mattelart popüler kültürü, direnen sınıfların direniş yaşamları sürecinde
yarattıkları egemen kültüre ve geleneksel yerel halk/folk kültürüne karşıt bir
kültür olarak görür. Mattelart’ın
tanımlamasından ve direniş kültürü, mücadele kültürü, alternatif kültür, işçi
kültürü gibi tanımlamalardan da anlaşılacağı gibi, popüler kültür kavramı
üzerinde mülkiyet mücadelesi vardır. Eğer günümüzde geniş kitlelerin bilincine
işlenmiş anlamlandırmaya bakarsak, popüler kültür kavramı üzerindeki mücadelede
kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik kurulduğunu görürüz.
Popüler kültür kitle üretimi teknolojilerinin gereksinim duyduğu kitle
kültürünün bütünleşik bir yandaşı şekline dönüştürülmüştür.
2.8. Kaynakça
Kaynakça kısmında 42 kitap, 15 makaleye yer verilmiş olup; 6 yerli
kitap, 1 yerli makalenin mevcut olduğu toplam 57 kaynak mevcuttur. Lakin birçok
kaynağa referans verilmemiş ve bunun hakkında bilgilendirilme yapılmamıştır.
Dolayısı ile bu makalenin bir dergide yayınlandığı ve kısaltılmış olacağı
düşünülüp orijinal metin okunduğunda yazarın açıklama yaptığı görülmektedir.
Orjinal makalede yazar kaynakça bölümünde hem bu makale için kullanılan hem de
önerilen okuma listesinin sunulduğunu belirtmektedir.
3. Dil
ve biçime ilişkin değerlendirme
3.1. Makalede kullanılan
dil ve anlatımın değerlendirilmesi
Yazarın dili sade ve okumakta sıkıntı
yaratmayan türdendir; lakin okumaya başladığınız ilk sayfadaki dipnot görüldüğü
zaman yazarın tavrı ve hitap tarzı okuyucuyu bir anda geri çekmektedir ve
makaleyi önyargı ile okuması mümkündür.
3.2. Makalenin biçim
kurallarına uygunluğu
Giriş, gelişme ve sonuç olarak bölümler
biçim kurallarına uygun bir şekilde tasarlanmıştır.
3.3.Yöntem ve dil
ilişkili mi, ne şekilde?
Çok açıklayıcı ve gündelik dil
kullanıldığı görülmektedir. Daha ciddi bir tavır doğrultusunda, kendini
beğeniden yoksun bir şekilde yazılmış olması tercih edilirdi.
4. Eklemek istediklerim
Yazar argümanlarını çok net bir şekilde
belirtmiş olup okuyucuya açıklayıcı bir sunumla yaklaşmıştır; lakin dipnotların
bu kadar uzun ve ego –kimine göre kendine güven, kimine göre ego olarak
atfedilebilir- kokuyor olması okuyucuyu geri çekebilmiştir. İlk sayfadaki dipnot okuyucuyu etkiler düzeyde ve önyargı ile okumasını sağlamakta ama dilinin ve anlatım tarzının, örneklerinin açıklaması merak uyandırmaktadır.
İlgilendiğiniz için teşekkür ederim.
Sevgi ile..
Cansen Yelesen
