Popüler Kültürde Gasp ve Popülerin Gayri Meşruluğu

Bu yazıda Prof. Dr. İrfan Erdoğan'ın  

"Popüler Kültürde Gasp ve Popülerin Gayri Meşruluğu" 

adlı makalesinin değerlendirmesi yapılmış ve 

sosyolojik çözümlemelerle sunulmaya çalışılmıştır.

   Makalenin konusu; 

popüler kültürün, halk kültürünün pratiklerinden yararlanması ve onu dönüştürmesi, gasp etmesidir.

Yazarın temel amacı ise 

popüler kültür konusunu 

eleştirel bir şekilde ele alıp değerlendirmektir.

Makale Değerlendirme

1. Makaleyi tanıtıcı bilgiler

1.1. Makale künyesi

        Doğu Batı Düşünce Dergisi Yıl: 4 Sayı:15 Mayıs, Haziran, Temmuz 2001.

1.2. Kısa özet (abstract)  

          Popüler kavramının tanımı “halkın, halka ait” anlamından, günümüzdeki popüler olan “birçok kişi tarafından sevilen veya tercih edilen” anlamına dönüştürülmüştür. Popüler kültür, kapitalist pazar mekanizmasının bir parçası olmuştur. Kavram, “kitle üretim endüstrileri tarafından üretilen ürünlerin yaygın kullanımı” anlamına gelmiş ve kapitalist sermaye lehine bir değişim gerçekleşmiştir. Böylece popüler kültür kavramı ilk anlamındaki yerinden edilerek, pazarda üretilen ve satılan diğer mallar gibi, ticari bakımdan üretilen ve pazarlanan kültür yerine taşınmıştır.

           Yazara göre; popüler kültür kavramı üzerindeki mücadelede, kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik kurulduğu görülmektedir. Kapitalizm birçok alanda olduğu gibi popüler kültür alanında da gasp işini gerçekleştirerek popüleri ve popüler kültürü kendine mal etmiş durumdadır. Yazar, popüler kavramının eskiden halka ait olduğunu belirtirken şimdi ise bozulup, halka ait olmadığına dikkat çeker. Ona göre eskiden popüleri tanımlayan güç halk iken bugün ise popüleri tanımlayan güçler belli endüstrilerdir. Popülerin tanımı halkın elinden alınmıştır ve şimdi tanımı yapan sermaye gücüdür. Örneğin, Amerikan ve kopyası üretim biçimi.

           Egemen popüler kültür kendi biçimlerinin bir çoğunu folk/halk kültüründen almıştır. Bu alış folk/halk kültür pratiğini folk/halk karakterini yitirecek şekilde yeniden biçimlendirme ve yerinden etme ile gelen dönüştürme ve gasp (kendine mal etme) süreçlerinden geçerek yapılır. Yazar, kapitalizmin genellikle folk kültürünü, halkın ve halktan olanı katlettiğini, işlevsel olduğu için katletmediğini ise popüler kültür şekline dönüştürerek gasp ettiğini; alınan ve satılan mal haline soktuğunu iddia etmiştir. Popüler kültür iddia edildiği gibi özgürlükçü olmadığını açıklanmakta ve popüler kültürün özgürlüğü özel teşebbüsün mal ve ideoloji satış özgürlüğü olarak belirtilmektedir. Yazarın, verdiği Red Kit’in direnen Düldül’ü kandırması örneği ise metaforların yerinde oturtulmuş olması açısından başarılıdır. Ayrıca popüler olmayan hem hiç bilinmeyenden az bilinene kadar olanı anlatır, hem de çok bilinip de egemen tanımlamalarca kötü olarak sunulan ve bilinen olarak sunulmuştur.

          Popülerlikte ürünün ve endüstrinin karakterine göre, süreklilik kalıcılık ve değişim vardır. Bunu yazar, moda ve müzik endüstrileri üzerinden açıklar. Moda ve müzik endüstrileri sürekli yeniden kullanım gerektirir ve böylece aynı şeyi kullanmanın bıkkınlığı ve eskiliğini vurgulayan olarak sunulan moda ve yeni müziklerle süreklilik sağlanır. Bu da satış için, bir haftalık, aylık ve mevsimlik değişmeler gerektirir. Dolayısı ile insanlar, kapitalizmin daha da yeşerdiği ve yeniden üretildiği bir dünyanın nesnesi haline gelir.

2. Kapsam ve içeriğe ilişkin bilgiler

2.1. Makale planı

        Makale giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşmaktadır ve konu konu başlıklar altında toplanmış olup, okuyucunun kaybolmaması sağlanmıştır.

2.2. Makale türü

     Bu makale kavramsal bir araştırma olup, yazar çeşitli araştırmaların sonuçlarının analizlerine de değinmiştir.

2.3. Ana argüman

        Popüler kavramı eskiden halka aitti ama artık bozuldu ve halka ait değil. Dün popüleri tanımlayan güç halktı; bugün popüleri tanımlayan güçler belli endüstrilerdir.
       Kapitalizm birçok alanda olduğu gibi popüler kültür alanında da gasp işini gerçekleştirerek popüleri ve popüler kültürü kendine mal etmiş durumdadır.

2.4. Yan argümanlar

          Popülerin tanımı halkın elinden alınmıştır; tanımı yapan sermaye gücüdür.

        Popüler kültür kavramı üzerindeki mücadelede kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik kurulmuştur.

2.5. Tanımlanan kavramlar

         Kültür, popüler kültür, egemen kültür, gasp.

2.6. Makalenin literatür taramasında yer alan kuramsal bilgiler

          Popüler kültür ve aitlik tanımlarının, kültürel teorilerin sunulmasında yardımcı oldukları görülmektedir.

2.7. İkincil kaynaklardan derlenen veriler ve analizler

       Walter Benjamin’in deyimi ile kültürün “mekaniksel üretimi” ve modern kitle iletişimi medyası, yerel halk kültürü alanını da işgal altına aldı ve onun kendine özgü farklılığını önce tehlikeye soktu, sonra ise dönüşümlere uğrattı. Halk kültürü pratikleri ve ürünleri ya ortadan kalktı (sinsin, çelik çomak, aşık atma, sözlü destanlar, sürahi, testi, tas, çanak, el yapımı oyuncak ve oyunlar) ya ilkellik ve geleneksellikle suçlanarak marjinal duruma düşürüldü (halk ozanları, türküler, tahta kaşıklar) ya da sermayenin çıkarı yönünde yeniden biçimlendirildi (düğün, nikah ve futbolun yerinin sermayenin salonuna ve spor sahasına taşınması, halk ve halay oyunlarının televizyonda emtialaştırılarak gösteriye dönüştürülmesi) ve kendi özelliğini yitirerek yabancı teknoloji ve içerikli bir ürün oldu (ham çökelek türküsü, Türk pop müziği, arabesk, aranjman, bakkalın süper market olması, özgün müzik).

             Mattelart popüler kültürü, direnen sınıfların direniş yaşamları sürecinde yarattıkları egemen kültüre ve geleneksel yerel halk/folk kültürüne karşıt bir kültür olarak görür. Mattelart’ın tanımlamasından ve direniş kültürü, mücadele kültürü, alternatif kültür, işçi kültürü gibi tanımlamalardan da anlaşılacağı gibi, popüler kültür kavramı üzerinde mülkiyet mücadelesi vardır. Eğer günümüzde geniş kitlelerin bilincine işlenmiş anlamlandırmaya bakarsak, popüler kültür kavramı üzerindeki mücadelede kapitalist sistemin çıkarlarını destekleyen bir egemenlik kurulduğunu görürüz. Popüler kültür kitle üretimi teknolojilerinin gereksinim duyduğu kitle kültürünün bütünleşik bir yandaşı şekline dönüştürülmüştür. 

2.8. Kaynakça

       Kaynakça kısmında 42 kitap, 15 makaleye yer verilmiş olup; 6 yerli kitap, 1 yerli makalenin mevcut olduğu toplam 57 kaynak mevcuttur. Lakin birçok kaynağa referans verilmemiş ve bunun hakkında bilgilendirilme yapılmamıştır. Dolayısı ile bu makalenin bir dergide yayınlandığı ve kısaltılmış olacağı düşünülüp orijinal metin okunduğunda yazarın açıklama yaptığı görülmektedir. Orjinal makalede yazar kaynakça bölümünde hem bu makale için kullanılan hem de önerilen okuma listesinin sunulduğunu belirtmektedir.

3. Dil ve biçime ilişkin değerlendirme

3.1. Makalede kullanılan dil ve anlatımın değerlendirilmesi

      Yazarın dili sade ve okumakta sıkıntı yaratmayan türdendir; lakin okumaya başladığınız ilk sayfadaki dipnot görüldüğü zaman yazarın tavrı ve hitap tarzı okuyucuyu bir anda geri çekmektedir ve makaleyi önyargı ile okuması mümkündür.

3.2. Makalenin biçim kurallarına uygunluğu

        Giriş, gelişme ve sonuç olarak bölümler biçim kurallarına uygun bir şekilde tasarlanmıştır.

3.3.Yöntem ve dil ilişkili mi, ne şekilde?

     Çok açıklayıcı ve gündelik dil kullanıldığı görülmektedir. Daha ciddi bir tavır doğrultusunda, kendini beğeniden yoksun bir şekilde yazılmış olması tercih edilirdi.

4. Eklemek istediklerim

        Yazar argümanlarını çok net bir şekilde belirtmiş olup okuyucuya açıklayıcı bir sunumla yaklaşmıştır; lakin dipnotların bu kadar uzun ve ego –kimine göre kendine güven, kimine göre ego olarak atfedilebilir- kokuyor olması okuyucuyu geri çekebilmiştir. İlk sayfadaki dipnot okuyucuyu etkiler düzeyde ve önyargı ile okumasını sağlamakta ama dilinin ve anlatım tarzının, örneklerinin açıklaması merak uyandırmaktadır.

İlgilendiğiniz için teşekkür ederim.

Sevgi ile..

Cansen Yelesen